در این نوشته سعی شده است ده کتابخانه برتر ایران برای شمافرهیختگانمعرفی گردد. البته در نظر داشته باشید معرفی مراکز مذکور به معنی تایید یا عدم تایید خدمات آنان نیست و مراکز بر اساس نتایج جست و جو استخراج شده و در این مقاله درج شده اند.
۱ . کتابخانه مرکزی دانشگاه صنعتی شریف
کتابخانه مرکزی دانشگاه صنعتی شریف یکی از غنی ترین کتابخانه های دانشگاهی کشور در زمینه علوم و مهندسی است که در سال ۱۳۴۴ همزمان با تاسيس دانشگاه, فعاليت خود را آغاز کرد و در حال حاضر کتابخانه مرکزي در ساختمان دکتر مجتهدي به مساحت ۶۰۰۰ متر مربع درضلع شمالی دانشگاه و در ۶ طبقه قرارداد دارد.
کتابخانه دارای بخش ها و واحدهای مختلف شامل مدیریت، امورمالی، سفارشات، سازماندهی منابع، نشریات، دیداری و شنیداری، پایان نامه ها، امانت ، اطلاع رسانی و تامین مدرک، مرجع، فناوری اطلاعات و مشاوره اطلاعات علمی است.
کتابخانه های دانشکده ای طبق طرح ادغام به کتابخانه مرکزی پیوستند و در حال حاضر۳ کتابخانه زیرنظر کتابخانه مرکزی به ارائه خدمات کتابداری می پردازند و کتابخانه مرکزی وظیفه تهیه و سفارش، سازماندهی آنان را بر عهده دارد.
۲ . سازمان اسناد و كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران
سازمان اسناد و كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران مؤسسهاي آموزشي، پژوهشي، علمي و خدماتي است كه اساسنامه آن به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيده است و رياست عاليه آن با رئيس جمهوري است. شكلگيري رسمي كتابخانه ملي به سال ۱۳۱۶ بازميگردد. در سال ۱۳۵۸ مركز خدمات كتابداري، و در سال ۱۳۷۸ سازمان مدارك فرهنگي انقلاب اسلامي در كتابخانه ملي ادغام شدند و سرانجام در سال ۱۳۸۱ با تصويب شوراي عالي اداري، كتابخانه ملي و سازمان اسناد ملي با هم ادغام شدند و سازمان فعلي شكل گرفت. اكنون اين سازمان در دو ساختمان مستقل «كتابخانه ملي ايران» و «گنجينه اسناد ملي ايران» فعاليت دارد.
۳ . كتابخانۀ مركزي و مركز اسناد دانشگاه تهران
كتابخانۀ مركزي و مركز اسناد دانشگاه تهران بزرگترين كتابخانۀ دانشگاهي ايران است و مجموعهاي غني و گسترده از منابع گوناگون در زمينههاي مختلف علوم و فنون و ادب را در برميگيرد . اين كتابخانه در كنار كتابخانههاي تخصصي دانشكدهها كه هر يك برحسب نيازهاي علمي و آموزشي ويژة خود به وجود آمدهاند، بيشتر به امر پژوهش اختصاص دارد و به گردآوري آثار مربوط به مطالعات اسلامشناسي، ايرانشناسي و شرق شناسي ميپردازد .
هستة اصلي كتابخانة مركزي دانشگاه تهران در سال ۱۳۲۸ ، با مجموعۀ اهدايي سيد محمد مشكوه، استاد دانشگاه تهران، شامل ۱۳۲۹ جلد نسخة خطي، تشكيل گرديد. بناي فعلي كتابخانه، در يكم مهرماه سال ۱۳۵۰ گشايش يافت. در طول اين مدت، امور فني كتابخانه، ايجاد ارتباط با مراكز علمي و دانشگاهي جهان، انتخاب و به كار گماردن كتابداران متخصص، در زيرزمين سازمان مرکزي، و زيرزمين دانشكدة علوم و اتاقهاي مسجد دانشگاه انجام ميشد .در سال ۱۳۵۳ ، به منظور گردآوري و نگهداري و سازماندهي انتشارات غيركتابي كه از سازمانها ، وزراتخانهها ، دانشگاهها و انجمنهاي فرهنگي و مؤسسات و مراكز داخل و خارج از كشور به كتابخانة مركزي اهدا ميشد ، «مركز اسناد» كتابخانه داير گشت و نام آن به كتابخانة مركزي افزوده شد .
ساختمان كتابخانه با مساحت بيش از ۲۲۰۰۰ متر مربع داراي نه طبقه است كه شامل دو طبقه زيرزمين، همكف، طبقه اول و ۵ طبقه مخزن كتاب و مطبوعات و اسناد است .كتابخانه مركزي و مركز اسناد در حال حاضر حدود ۵۰۰۰۰ عضو ثابت دارد و روزانه پاسخگوي بيش از ۴۵۰۰ نفر مراجعهكننده از دانشجويان دانشگاه تهران و ديگر دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و محققان و پژوهشگران داخل و خارج از كشور است .
۴ . کتابخانه تبیان
امروزه پیشرفت تکنولوژی و عصر اطلاعات الکترونیکی موجب گردیده است تا کتابخانه های دیجیتالی جایگاهی ویژه را در علم اطلاعات و دانش شناسی پیدا کنند، جایگاهی که هر روز بر محبوبیت آن افزوده و استقبال از آن دوچندان شده است. توسعه دسترسى از وضعیت «دسترسى محلى» به وضعیت «دسترسى جهانى»، صرفه جویی در هزینه های مالی و مکانی، پیشرفتهای سریع در پردازش و ذخیره سازی اطلاعات و فناوریهای ارتباطی، و ارائه خدمات بیشتر و کاربردی تر به پژوهشگران و استفاده کنندگان، از جمله ویژگی هایی هستند که اهمیت ظهور و رشد كتابخانه های دیجیتالی را نمایان می کنند و با قاطعیت مىتوان پیش بینى كرد كه این تحولات با سرعت و دامنه بیشترى تداوم می یابد.
کتابخانه دیجیتالی تبیان امروز با گذشت یک دهه از فعالیت خود توانسته ضمن ارتقای استاندارهای بین المللی و ارتقای خدمات به کاربران، منابع رایگان خود را در سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی به بیش از ۱۰۰٫۰۰۰ منبع برساند. از دیگر ویژگی های برجسته این کتابخانه میتوان به فهرست نویسی منابع براساس استاندارد بین المللی و نیز استفاده از اصطلاحنامه های فرهنگى فارسى«اصفا» و «علوم اسلامی» به سه زبان فارسی ، انگلیسی و عربی برای دسته بندی موضوعی منابع اشاره کرد.
همچنین اتصال به پایگاه کنسرسیوم محتوای ملی، قابلیت تطبیق و تبادل متادیتا با سایر پایگاه ها براساس استانداردها و حرکت بین مدارک مرتبط از طریق مستند مشاهیر و موضوعی از دیگر ویژگی های برجسته کتابخانه دیجیتالی تبیان است.
همچنین از مهمترین خدماتی که در کتابخانه دیجیتالی تبیان به کاربران ارائه میشود می توان به « پرسش از کتابدار»، «ارسال منابع توسط کاربران»، «فیش برداری و یادداشت برداری»، «نقدو بررسی منبع توسط کاربر»، « مرور الفبایی منابع»، « اشتراک گذاری منابع با کاربران»، «کتابخانه شخصی با قابلیت های مدیریت و سازماندهی منابع ارسالی و مورد علاقه» نیز اشاره کرد.
۵ . كتابخانه مركزي دانشگاه علم و صنعت
كتابخانه مركزي دانشگاه علم و صنعت ايران، در قسمت شمالي پرديس دانشگاه و در فضايي حدود ۲۰۰۰ متر مربع در ساختماني دو طبق استقرار يافته است . اين مركز، در سال ۱۳۳۷ تاسيس و در سال ۱۳۷۶ بخشي از ساختمان آن بازسازي و گسترش يافت تا سرانجام در سال ۱۳۸۱ قسمت عمده اي از ساختمان و بخش هاي آن به صورت كامل نوسازي و بر اساس احتياجات روزمره كتابخانه طراحي و احداث گرديد.
۶ . کتابخانه دیجیتال نور
تا کنون بخش عظيمي از منابع و متون اصلي علوم اسلامي در این مرکز با موضوعات گوناگون و متنوع در قالب نرم افزارهاي مختلف عرضه شده است.
در همين راستا مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي نور در شهر مقدس قم و در سال ١٣٨۵ با توجه به پیشینه نرم افزارهای مختلف ارایه شده و پایگاه های کتابخانه ای مانند پایگاه مجلات تخصصی، و به منظور دسترسي سريع و آسان پژوهشگران به منابع پژوهشي با هدف عرضه کتاب هاي تخصصي حوزه علوم اسلامي و انساني بر روي شبکه جهاني اینترنت، اقدام به راه اندازي پايگاه کتابخانه ديجيتال با امكانات پژوهشي و قابلیت های متنوع تحقیقاتی نمود.
این پایگاه در مرحله اول و تاكنون، ٨٠٠٠ عنوان کتاب تخصصي بیش از ١۶٠٠٠ جلد در زمینه علوم اسلامی، و در موضوعاتي همچون: « علوم قرآن و تفسير، علوم حديث، ادعيه و زيارات، نهج البلاغه، كلام و فلسفه، جغرافيا، تاريخ و سيره، فقه، اصول، اخلاق و عرفان، ادبيات و منطق، فرق و مذاهب اسلامي و… را ارایه نموده است.
۷ . شبکه کتابخانه های عمومی شهر تهران
سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در سال ۱۳۷۵ به منظور توسعه فرهنگ و هنر در جامعهی ایرانی و نیز ارتقای فرهنگ شهرنشینی و با نظر مساعدرهبر معظم انقلاب اسلامی، در تهران بزرگ ایجاد شد. توسعهی فرهنگی، تعمیق معرفت دینی، تقویت زیباییطلبی و حقیقتجویی شهروندان، شادزیستی توام با روحیه سازنده و کسب مهارتهای زندگی اجتماعی، نیازهای اساسی بود که این سازمان در پاسخ به آنها موجودیت یافت.
بدیهی است که یکی از ابزارهای مهم و تاثیرگذار در جهت پوشاندن جامهی عمل بر مفاهیم فوق، «کتابخانههای عمومی» میباشد. بر همین اساس، در اساسنامه و بند پانزدهم از شرح وظایف سازمان فرهنگی هنری صراحتاً به نقش موثر کتاب و مطالعه در توسعهی فرهنگی شهروندان اشاره میکند و سازمان را نسبت به “توسعهی کتابخانهها، قرائتخانهها و اجراي برنامههاي فرهنگي و هنري مروج فرهنگ مطالعه و کتابخواني” مکلف و ملزم مینماید.
این مجموعه از همان آغاز فعالیت خود تاسیس و تجهیز کتابخانه ها را به عنوان اولین مرحله از «نقشهی اقدام» خود قرار داد. صد البته راهاندازی کتابخانه – هرچند مجهز – بدون حضور نیروهای متخصص که توانایی بهرهبرداری از امکانات موجود را داشته باشند، امری ابتر است که در نهایت به خدمت رسانی به شهروندان منجر نخواهد شد. لذا به موازات تاسیس کتابخانهها، جذب کتابداران نیز در دستور کار قرار گرفت. در حال حاضر «مدیریت امور کتابخانهها» با داشتن” ۸۲ باب کتابخانه” و” ۲۲۹ نفر نیروی متخصص کتابداری” از استانداردترین مراکز فرهنگی پایتخت محسوب میشوند. همچنین از این میان ۱۳ کتابخانه، رویکردی تخصصی دارند که با عرضهی منابع دانشگاهی به خدمت رسانی به دانشجویان شهر – که بخش وسیعی از مخاطبین به شمار میآیند – مشغول میباشند.
از دیگر اقدامات پیشرو و روزآمد این مدیریت میتوان به “شبکه سازی کتابخانهها در بستر وب” اشاره کرد. این اقدام که برای اولین بار در سطح کشور در سال ۱۳۹۰ به وقوع پیوست، نیازمند پژوهشهای نرم افزاری و زمینههای سخت افزاری خاص خود بود. پشتوانهی این مهم، بیش از ۱۲۰۰ نفرساعت کار گروهی همکاران مدیریت امور کتابخانهها بوده است که هماکنون ارائهی انواع خدمات کتابخانهای را به صورت مجازی از طریق «پورتال شبکهی کتابخانههای سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران» (www.tlib.ir) میسر ساخته است. در حال حاضر شهروندان میتوانند از طریق این پورتال منبع مورد نیاز خود را در بانک جامع فهرستگان ۸۲ کتابخانه با بیش از ۱۶۰۰۰۰۰ جلد کتاب جستوجو نمایند و آن را از نزدیکترین کتابخانه به محل سکونت خود، به امانت بگیرند.
۸ . کتابخانه مرکزي دانشگاه حکیم سبزواری
کتابخانه مرکزي دانشگاه حکیم سبزواری، همزمان با تاسيس دانشگاه (تربیت معلم سابق) در سال ۱۳۶۶در محل ساختمان قديم آن، با مجموعه ۲۰۰۰ جلدي کتب اهدايي دانشگاه تربيت معلم تهران تاسيس گرديد.
با گذشت زمان و راه اندازي رشته هاي جديد اين بخش از دانشگاه نيز از جهت کمي و کيفي به رشد خود ادامه داد و از کتابخانه کوچک که به شيوه سنتي اداره مي شد، به سمت بهره گيري از نرم افزار روي آورد، هم اکنون، تقريبا ۸۰۰۰۰ جلد کتاب و ساير منابع، ضمن تغيير سازماندهي کتاب ها از ديويي به کنگره، با استفاده از نرم افزار سيمرغ، به فعاليت خود ادامه مي دهد، انتظار مي رود با افتتاح ساختمان جديد کتابخانه که با زير بناي سه هزار متر مربع در حال ساخت است، بتواند هرچه بيش تر و بهتر و با بهره گيري از فن آوري هاي نوين، ارائه خدمات کتابخانه را گسترش دهد.
۹ . کتابخانه مرکزی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
مجموعه کتابخانه مرکزی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در سال ۱۳۵۶ در مرکز ایرانی مطالعه فرهنگ ها پایه گذاری شد. این کتابخانه، در حال حاضر یکی از غنی ترین کتابخانههای ایران در حوزه علوم انسانی است. کتابخانه مرکزی، به صورت فعلی آن، در سال ۱۳۶۱ با ادغام کتابخانههای چند مؤسسه تحقیقاتی از جمله، فرهنگستان ادب و هنر، پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه ایران، بنیاد فرهنگ ایران، بنیاد شاهنامه فردوسی، مرکز ایرانی مطالعه فرهنگها و . . . ایجاد شد. این کتابخانه بیش از یکصد هزار جلد کتاب به زبانهای فارسی، عربی، اردو، ترکی و زبان های اروپایی درحوزه علوم انسانی دارد. ادبیات فارسی، زبان شناسی، فلسفه، دین، فرهنگ و زبانهای باستانی، تاریخ ایران و تاریخ سایر کشورها و علوم اجتماعی و اقتصادی، موضوعات اصلی مجموعه کتابخانه را تشکیل می دهد.
۱۰ . کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی
کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی در سال ۱۳۷۶ همزمان با انتقال به منطقه حصارک به منظور تحقق اهداف علمی، پژوهشی و تحقیقاتی فعالیت خود را آغاز نمود. در خردادماه سال ۱۳۹۳ کتابخانه مرکزی به ساختمان جدید منتقل شد و در مساحتی به وسعت ۸۰۰۰ متر مربع، در ۸ سالن فعالیت میکند. رده بندی کتابهای کتابخانه بر اساس نظام رده بندی کنگره (L.C.) است که شامل منابع چاپی و غیر چاپی در همه زمینههای علوم بشری است.
